مستندمسابقه خانه ما

برنامه‌های رئالیتی شو (Reality TV Show) عمری کمتر از 20 سال در دنیا دارند و در کشور ما نیز عمرشان به حدود 10 سال می رسد و هم‌چنان در مقایسه با رقیب قدرتمندشان در جذب مخاطب، یعنی سریال های تلویزیونی که دهه ها بر جعبه جادویی نمایان بودند، فرصت کمتری برای رقابت و عرض اندام داشته اند.

در ادامه با مروری بر چالش های ساخت ریالیتی شو به بررسی توانمندی های نیروهای داخلی در ساخت این گونه نوظهورِ تلویزیونی و هم‌چنین ذکر یک نمونه موفق برنامه در این حوزه می پردازیم.

تا قبل از سال 2000 میلادی، ما بیشتر با مسابقات تلویزیونی سر و کار داشتیم که انبوهی از شرکت کنندگان در آن شرکت می کردند و جوایزی ارزشمند برنده می شدند اما با پرمخاطب شدن این‌ مسابقات در اوایل سال ۲۰۰۰، ژانری جدید در تلویزیون به‌وجود آمد که آن را «تلویزیون واقع‌نما» یا همان «رئالیتی شو» نامیدند، آنچه که امروزه به آن مستند مسابقه نیز گفته می‌شود.

مستند مسابقه ها به‌جای پرداختن به زندگی ستارگان و سلبریتی‌ها، ماجراها و لحظات پرهیجان زندگی مردم عادی را به نحوی دراماتیک و مستندوار به نمایش می‌گذارند.

اما شاید ندانید که ساختن «مستند مسابقه» آن‌قدرها هم کار ساده‌ای نیست. ساعات طولانی کار، استرس زیاد، اتفاقات غیرمنتظره در حین تولید، تغییرات آنی در درام مستند مسابقه، بروز احساسات شدید شرکت کنندگان، سرعت سریع تولید، همه و همه باعث سخت تر شدن ساخت این قالب از برنامه‌سازی تلویزیونی می شود.

چالش های پنچ گانه ساخت مستند مسابقه

یک ریلیتی شو موفق باید مراحل و چالش‌های زیادی را طی کند تا به محصولی قابل قبول برای مردم تبدیل شود. اولین چالش اساسی ساخت یک رئالیتی شو، داشتن یک «فرضیه» یا «ایده» جدید است. یک ایده ی جذاب و نو می تواند مهم ترین برگ برنده باشد.

دومین چالش اساسی بعد از ایده اولیه، نویسندگی برنامه است. نویسندگی این ژانر از برنامه سازی با دیگر ژانرهای تلویزیون به کلی متفاوت است. کار اصلی نویسنده در این برنامه، طراحی و نگارش دقیق ساختاری دراماتیک از بازی و مسابقه در قالب چند چالش و مرحله است. در حین نگارش برنامه باید به ساختار مسابقه یا گیم پلی (Game Play) به خوبی پرداخته شود و باید تلاش کرد از بازی وارسازی یا گیمیفیکیشن (Gamification) در راستای سرگرم کنندگی برنامه بهره برد.

چالش سوم، افراد حاضر در برنامه هستند. شما نمی توانید از افراد عادی بدون ویژگی های متناسب با برنامه تان استفاده کنید. پیدا کردن شخصیت‌های ارزشمند در دنیای واقعی و قرار دادن این شخصیت‌ها در بستری داستانی و درام، کاری دشوار و زمانبر است که جز با تجربه و آزمون و خطای فراوان حاصل نمی شود. مثلا در مسابقه «فرمانده» توانایی فیزیکی بالا باید اصل قرار گیرد و حضور افراد با فیزیک و توانایی نامناسب می تواند باعث افت کیفی برنامه شود.

و اما چالش چهارم که اتفاقا خیلی جذاب است: جایزه و بودجه برنامه. برنامه های خارجی با جوایز و بودجه‌های میلیون دلاری خود، جذابیتی دوچندان برای مخاطبان بوجود می آورند.

از دیگر مواردی که در ساخت یک مستند مسابقه به آن باید توجه کرد می توان به ریتم، موسیقی، فیلمبرداری های چند دوربینی، گوینده، تعامل با شرکت کنندگان و تعامل با بینندگان اشاره کرد.

در تلویزیون رسمی جمهوری اسلامی نیز تاکنون برنامه‌هایی در ژانر مستند مسابقه ساخته شده است. «فرمانده»، «خانه ما» و «ضدگلوله» از مهم‌ترین برنامه‌های ساخته شده در این حوزه هستند.

«خانه ما» نمونه موفقی از شکستن سد ساخت «مستند مسابقه»

از جمله برنامه هایی که در این سال ها توانسته از پس این چالش های نسبتا دشوار به خوبی بربیاید برنامه «خانه ما» است. «خانه ما» یک مستند مسابقه خانواده محور است که سه خانواده در رقابتی حدودا یک ماهه به خرجِ گروه سازنده، زندگی می کنند و با چالش هایی روبرو می‌شوند.

هر خانواده‌ای که فکر می‌کند الگوی مصرف خاص خود را دارد، می‌تواند در این مسابقه شرکت کند.

شرکت کنندگان در این برنامه با دریافت مبلغ مشخصی به عنوان حساب مسابقه، باید بتوانند هزینه‌های خانواده خود را به صورت صرفه‌جویانه مدیریت کنند و در نهایت صد برابر پس‌اندازِ خانواده ی‌ برتر نیز به آنها جایزه داده می‌شود.

در مورد چالش های یاد شده، «خانه ما» توانسته به خوبی از پس انجام اکثر آنها بربیاید. ایده ی نو و خلاقانه «خانه ما» را می‌توان مهم ترین عامل موفقیت این برنامه دانست. البته نمونه های خارجیِ مشابه با «خانه ما» نیز با تفاوت هایی وجود دارند.پ

کشور ما در حال حاضر در اغلب زمینه‌ها یک کشور مصرف‌گراست که این مصرف بدون ملاحظه منابع برای آینده ایران می‌تواند خطرناک باشد، به همین دلیل شرایط کشور، اقتضای این را دارد تا در برابر این وضعیت، یک شوک را به جامعه القا کنیم که می‌شود با مبالغی بسیار کمتر از هزینه‌های روزمره نیز زندگی کرد و مواردی چون قناعت، کار خانوادگی و… را آموزش داد.

چالش دوم یا همان نویسندگی در برنامه خانه ما به سطح استاندارد و قابل قبولی رسیده است. مراحل مستند مسابقه، جذاب و سخت طراحی شده است، طوری که شرکت کنندگان بدون برنامه ریزی و کار تیمی نمی توانند پیروز شوند. تعامل و رقابت شرکت کنندگان نیز در برنامه تنگاتنگ است.

انتخاب شرکت کنندگان که از آن به عنوان چالش سوم نام بردیم پروسه خاص خود را در این برنامه طی می‌کند. یکی از کارگردانان این مجموعه، شاخص‌های انتخاب خانواده‌های شرکت‌کننده در مستند مسابقه خانه ما را شامل 2 عنصر متضاد می‌داند: «افرادی که برای مسابقه انتخاب می‌شوند باید هم دارای ویژگی‌های عمومی مردم باشند و مردم بتوانند خود را در آنها ببینند و هم اینکه باید دارای ویژگی‌های خاصی باشند که برای مخاطبان جذاب باشند که جمع این دو عنصر برای انتخاب خانواده، یک فرآیند چالش‌زاست.»

و در نهایت جایزه این برنامه که به میزان 100 برابر از پول ذخیره شده گروه هاست هم به مقداری است که در صورت برنده شدن، مشکلی از خانواده حل کند و نه آنقدر زیاد است که بتوان از آن به عنوان پول بادآورده نام برد.

هر پژوهشگری با کمی مطالعه درباره ژانر مستند مسابقه شاید این گونه قضاوت کند که ظرفیت برنامه سازی در ایران متناسب با چالش های این ژانر نیست و ایرانی ها نمی توانند در این مسیر موفق باشند، اما اکنون با مشاهده ی کیفیت تولید برنامه «خانه ما» و بازخوردهای مردم نسبت به آن، باید اذعان کرد که جوانان ایرانی در این فضا موفق بوده اند و به سطح قابل قبولی از برنامه سازی در ژانر مستند مسابقه رسیده اند.

در نهایت می توان «خانه ما» را بزرگ‌ترین قدم تلویزیون در مسیر پر پیچ و تاب رئالیتی شو نام برد. برنامه‌ای که به وضوح نشان از استعداد و توانمندی نیروهای داخلی در ساخت این ژانر جذاب از برنامه‌سازی دارد، ژانری که می‌تواند در آینده‌ی نه چندان دور هم به لحاظ مخاطب و هم به لحاظ مالی، آینده تلویزیون را تضمین کند.

«خانه ما» تازه ابتدای راه است و فصل های آینده ی آن حتما کامل تر و جذاب تر خواهد بود.

منبع: روزنامه فرهیختگان