مستندمسابقه خانه ما

استفاده از سکه های فلزی طلا و نقره در مبادلات بشر قدمت زیادی دارد و سکه های طلا و نقره به عنوان پول کالایی، در دوران قدیم نقش مهمی در تبادلات تجاری داشته است، اما همان طور که در مقاله « نگاهی به مفهوم و تاریخچه پول در ایران و جهان» اشاره کردیم، به دلیل مشکلات استفاده از این سکه ها، «حواله» جای پول کالایی را به تدریج گرفت. این حواله ها برای خرید کالا و خدمات مورد استفاده قرار می گرفتند و در واقع کارکرد پولی داشتند. حواله در حقیقت همان چیزی است که امروزه با نام ارز (Currency) شناخته می شود.

تفاوت پول و ارز (Currency)

تفاوت میان پول و ارز را می‌توان این گونه شرح داد: «پول (money) همان سکه ای است که ارزش ذاتی داشته و نزد صادرکنندگان حواله باقی می‌ماند.
برای پول، سه کارکرد مشخص وجود دارد:

• اول به عنوان معیار ارزش
• دوم به عنوان وسیله مبادله
• سوم به عنوان وسیله‌ای برای ذخیره ارزش.
  ارز (currency) همان سند یا حواله ای است که بین مردم در جریان است و هیچ گونه ارزش ذاتی ندارد؛ بلکه اعتبار آن به امضا یا مهر صادرکننده آن است که امروزه این نقش را دولت ها برعهده دارند. لغت currency نیز که برای مفهوم ارز ابداع شده، در حقیقت هم خانواده current به معنای جاری و درجریان است؛ همان گونه که در دوران قدیم، حواله ها در میان مردم در جریان بود و پول واقعی (سکه ها) راکد می‌ماند. شاید بتوان گفت این سیستم حواله داری همان نقطه پیدایش ارزها بود چرا که تا پیش از این آنچه میان مردم جابجا می‌شد، پول بود. این روند به تدریج گسترش یافته و منجر به پیدایش «اقتصاد ارز محور» امروزی، بجای «اقتصاد پول محور» شده است و به نوعی منجر به پیدایش بانک ها شد.
  در شرایطی که سال‌هاست شکل بحث پول و پشتوانه‌ی پولی در اقتصاد جهان تغییر کرده است، هنوز هم کم نیستند کسانی که در نقاط مختلف جهان به اشتباه فکر می‌کنند معادل سکه‌ها و اسکناس‌هایی که در دست دارند، بانکی در نقطه‌ای از جهان، طلا یا ملک یا پشتوانه‌ی فیزیکی دیگری را نگهداری می‌کند.

ریشه کلمه بانک

واژه ی بانک در زبان انگلیسی میانه از زبان فرانسوی میانه (banque)، و این کلمه هم از واژه ایتالیایی قدیمی banca، و آن نیز از واژه آلمانی بسیار قدیمی banc,bank,”bench.counter” گرفته شده ‌است.
Benchها (نیمکت‌ها) به عنوان میزها یا شمارش‌گرهای مبادله در حین دوره رنسانس توسط بانکداران فلورانتین مورد استفاده قرار می‌گرفتند که مذاکرات و مبادلاتشان را پشت میزهایی انجام می‌دادند که با رومیزی های سبز رنگ پوشیده شده بود.
یکی از قدیمی‌ترین موارد مشاهده شد که نشان‌دهنده فعالیت‌های تبدیل پولی بود، سکه درهم نقره یونان است که از مستعمره ی ترابزون یونان باستان در دریای سیاه، پیش از میلاد مسیح، می‌باشد که در موزه بریتانیا در لندن به نمایش گذاشته شده‌است. این سکه نشان می‌دهد که میز یک بانکدار (تراپزا) مملو از سکه بود، که جناسی از نام شهر می‌باشد. درحقیقت، حتی در زمان حاضر در یونان امروزی، واژه ی تراپزا (به یونانی: trapeze) به معنی یک میز می‌باشد و هم به معنی بانک.

پیشینه پیدایش بانک‌ها

کهن‌ترین شکل بانکداری مربوط به دوران آشوریان و بابلیان است. مدارکی از این ناحیه به دست آمده‌است که حکم چک را دارند. همچنین در قوانین حمورابی، قوانینی در مورد فعالیت‌های بانکداری وضع شده و سپس یونانیان و رومیان نیز در معابدشان به فعالیت‌های بانکداری پرداختند و نوآوری‌هایی نیز در این زمینه داشتند. در دیگر نقاط جهان از جمله هند و چین نیز فعالیت‌های بانکداری انجام می شد.

تاریخچه بانکداری مدرن

ریشه بانکداری به معنای امروزی این کلمه را می‌توان در دوره رنسانس ایتالیا و در شهرهای ثروتمند آن در شمال مانند فلورانس، ونیز و ژنووا یافت. خانواده‌های باردی و پروزی، بانکداری را در فلورانس با توسعه شعبات در بسیاری از بخش های دیگر اروپا گسترش دادند؛ و شاید مشهورترین بانک ایتالیا، بانک medici باشد که توسط جیووانی مدیسی یا مدیچی در سال ۱۳۹۷ میلادی تأسیس شد. بانک سنت جورج (به ایتالیایی: Banco di san Giorgio) در ژنووا ایتالیا در سال ۱۴۰۷ میلادی تأسیس شد.

تاریخچه بانک و بانکداری در ایران

بانکداری در ایران از قرون وسطی تا اوایل قرن نوزدهم منحصر به فعالیتهای صرافی بود. صرافی های بزرگی در تبریز، مشهد، تهران، اصفهان، شیراز و بوشهر یعنی مراکز تجاری عمده آن دوره وجود داشتند. در این دوره هیچ موسسه دولتی یا بانک خارجی در کشور فعالیت نداشت و نقل و انتقال وجوه در داخل یا در خارج توسط صرافان انجام می گرفت.
موسسات صرافی عمده آن روزگار شامل تجارتخانه برادران تومانیانس، تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه جهانیان و شرکت اتحادیه بودند که فعالیت اکثر آنها تا قبل از سال 1300 هجری شمسی متوقف گردید.

اولین بانکی که در ایران تاسیس شد، شعبه یک بانک انگلیسی بود که مرکز آن در لندن و حوزه فعالیت آن جنوب آسیا به ویژه هندوستان بود. این بانک، بانک جدید شرق خوانده می شد. در سال 1266 هجری شمسی ابتدا شعبه ای در تهران ایجاد کرده و سپس به ایجاد شعب در اصفهان، بوشهر، تبریز، رشت، شیراز و مشهد اقدام نمود. اسکناس‌های چاپ شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می‌یافت. مبلغ این اسکناس ها از 5 قران به بالا بوده است.

در سال 1267 هجری قمری، امتیاز نشر اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی انتقال یافت. بانک شاهی حق انتشار اسکناس یعنی توزیع آن را داشته و چاپ، توسط بانک جدید شرق صورت می‌گرفته و سیاست‌های پولی نیز به عهده همین بانک بود. در سال 1258 هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی، خواستار تأسیس بانک ملی شدند. سال 1306 شمسی بانک ملی به تصویب می‌رسد و در 17 شهریور 1307 شروع به کار می‌کند. ازجمله سیاست‌های این بانک، خارج ساختن کنترل اقتصاد پولی ایران از دست خارجی‌ها بود. سال 1310 شمسی، اسکناس‌های چاپ‌ شده ی قبلی از جریان خارج شدند. به‌موجب ماده 5 قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت 10 سال به بانک ملی واگذار شد. از آن پس تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن‌ها را بانک ملی تعیین می‌کرده و در لندن چاپ می‌شد.

بانکهای خارجی که در ایران تاسیس شدند به ترتیب عبارتند از: بانک شاهی ایران، بانک استقراضی ایران، بانک عثمانی، بانک روس و ایران و پس از آن بانک های ایرانی قدم به عرصه وجود گذاشتند.

البته لازم به ذکر است که بانک عثمانی، یک بانک انگلیسی بود که با سرمایه مشترک انگلیس و فرانسه در ترکیه امروز تاسیس شد. این بانک در سال 1301 شعبه ای در تهران و شهرهای غربی ایران تاسیس کرد.

نشر اسکناس از سال 1339 از بانک ملی به بانک مرکزی سپرده شد. سازمان تولید اسکناس از سال 1351 تأسیس و طرح تأسیس چاپخانه‌ای برای چاپ اسکناس تهیه شد. سال 1361 ساختمان چاپ اسکناس، تکمیل و چاپ اسکناس به‌صورت آزمایشی با چاپ اسکناس‌های 200 ریالی به‌طور رسمی در ایران آغاز شد. در سال 1367 با راه‌اندازی دو خط تولید دیگر، خط تولید اسکناس به 4 واحد رسید و از آن پس تمامی اسکناس‌های جمهوری اسلامی ایران در داخل چاپ می‌شود. در سال 1368 با توجه به واردات کاغذهای موردنیاز از خارج، طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح می‌شود. در سال 1376 عملیات اجرایی پروژه کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار آغاز می‌شود. در سال 1381 این کارخانه پس از پشت سر گذاشتن تولیدات آزمایشی به بهره‌برداری کامل رسید.

تعریف بانک چیست؟

به زبان ساده، بانک، نهادی است که کسی را که می‌خواهد پس‌انداز کند به کسی را که می‌خواهد قرض کند وصل می‌کند یا به عبارت دیگری طرفی را که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند به طرفی که به آن سرمایه نیاز دارد وصل می‌کند.

بانک، نهادی اقتصادی است که وظیفه‌هایی چون عملیات اعتباری، عملیات مالی، تجهیز و توزیع اعتبارات، خرید و فروش ارزها، نقل و انتقال وجوه، وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان، پرداخت بدهی مشتریان، قبول امانات، نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیای قیمتی مشتریان، انجام وظیفه قیمومیت و وصایت برای مشتریان، انجام وکالت خریدها و فروش و … را بر عهده دارد.

عملکردهای اقتصادی بانک‌ها به این شرح است: افتتاح حساب به صورت اسکناس و حساب‌های جاری بصورت چک یا وجه نقد در وجه مشتری، شبکه‌بندی و تسویه وجوه، واسطه‌گری اعتبار، اصلاح و توسعه کیفیت اعتبار، انتقال سررسید، تولید پول.

وظایف بانک چیست؟

اگرچه نوع وظایف و خدمات ارائه شده به وسیله یک بانک به نوع بانک و کشور بستگی دارد، اما معمولاً بانک ها خدمات زیر را ارائه می دهند: دریافت مستقیم سپرده های اشخاص و افتتاح حساب جاری و حساب سپرده سرمایه گذاری، اعطای وام به شرکت ها و اشخاص، تسهیل مبادله پول از طریق انتقال تلفنی، صدور کارت اعتباری، دستگاه خودپرداز و کارت بدهی، بانکداری اینترنتی، نگهداری از اشیای قیمتی، به ویژه در صندوق امانات

انواع بانک

بانک های مختلفی وجود دارد که معمولا شامل موارد زیر می شود:

بانک مرکزی که معمولاً سیاست پولی یک کشور را کنترل می کند. اغلب این بانک، مسئولیت کنترل تهیه پول و چاپ اسکناس را به عهده دارد. وظایف بانک مرکزی، مواردی همچون انتشار اسکناس و تنظیم حجم پول در گردش، نگهداری فلزات گرانبها و ارزهای متعلق به دولت، نگهداری ذخایر قانونی و موجودی نقدی بانک‌های تجاری، ایجاد امکانات اعتباری برای بانک‌های تجاری، انجام دادن عملیات تسویه حساب بین بانک‌ها، صندوقداری و نمایندگی مالی برای عملیات بانکی دولت، اجرای سیاست پولی و کنترل حجم اعتبارات را شامل می شود. این بانک، مسؤولیت کنترل شبکه بانکی و اداره سیاست پولی ثبات را بر عهده دارد. این بانک، بانک‌های دیگر را در جهت ارائه خدمت و هماهنگی با اقتصاد به فعالیت وامی‌دارد.

بانک تجاری که به طور سنتی به تامین منابع مالی تجارت می پردازد. اما در تعریف امروزی به بانک هایی گفته می شود که سرمایه شرکت ها را به جای وام به شکل سهام تامین می کنند. بانک های تجاری با قبول انواع سپرده و اعطاء اعتبار، نقش اساسی در فعالیت های اقتصادی هر کشور ایفا می کنند. بانک های تجاری به خصوص وظیفه دارند سرمایه جاری موسسات تولیدی و بازرگانی را تامین نمایند. این نوع بانک ها معمولاً به انجام دادن عملیات معمولی بانکی از قبیل قبول سپرده، نقل و انتقال پول در داخل، انجام معاملات ارزی، صدور ضمانت نامه، اعطای تسهیلات، افتتاح اعتبار در حساب جاری، تنزیل اسناد و اوراق تجاری «خرید دین» و خدمات متنوع دیگر می پردازند. بانک های تجاری از سرمایه گذاری های مستقیم در خرید و فروش کالا به منظور تجارت و از ایجاد انحصارات بزرگ منع گردیده اند.

بانک تخصصی یا توسعه ای: بانک توسعه ای به بانکی گفته می شود که علاوه بر وظایف اعتباری بانکی، عهده دار وظایف توسعه ای نیز می باشد، که اصلی ترین وظیفه آنها تجهیز منابع مالی نسبتاً ارزان در میان مدت و بلند مدت برای اجرای طرح های اقتصادی است. بانک های توسعه ای یا تخصصی عامل انتقال دهنده سیاست های اقتصادی دولت به بخش های مربوطه بوده و با برنامه ریزی های صحیح، منابع مالی جمع آوری شده را دربخش های مختلف اقتصادی توزیع می نمایند. بانک های تخصصی در ایران عبارتند از: بانک توسعه صادرات، بانک کشاورزی، بانک صنعت و معدن، بانک مسکن.

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه ما بپیوندید: