امسال آخرین شب یلدای قرن است که با شیوع کرونا مصادف شده و تناقض عجیبی ایجاد کرده است. شب یلدا برای همه ما، یادآور خاطرات دورهمی های خانوادگی و فامیلی و مهمانی پرجمعیت برای صرف شام و تنقلات در طولانی ترین شب سال است. امسال اما یلدای امسال قرار نیست شبیه به هیچکدام از یلداها باشد، کرونای لعنتی باعث شده که امسال حس و حال یلدا مثل همیشه نباشد، انگار امسال دیگر خبری از شب نشینی و خنده و شوخی و حضور پدربزرگ ها و مادربزرگ ها در جمع خانواده ها نیست و قرار نیست بعد از مدت ها دور هم جمع شویم و حالمان خوب شود از با هم بودنمان.
برخلاف هر سال که درباره یلدای دور از فضای مجازی سخن می گفتیم و با ورود به خانه بزرگ ترها، گوشی های موبایل مان را تحویل می دادیم تا دل بدهیم به جمع، امسال به یلدای مجازی توصیه می شود تا از سلامتی و جان عزیزانمان حفاظت کنیم و همیار و همدل نیروهای پرتلاش کادر درمان باشیم در بحبوبه این روزهای کرونایی.
با همه این ها برای هر حال و روز و مشکلی می شود چاره ای پیدا کرد تا حال دلمان بهتر شود و یلدایی خاطره انگیز داشته باشیم. در ادامه نگاهی به شب یلدا و ایده هایی برای یک شب یلدای مجازی خواهیم پرداخت.
نگاهی به تاریخچه شب یلدا
یلدا به چه معناست؟
یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی، دانشمند و تقویم‌شناس، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است.
تاریخچه شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور برمیگردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. آنها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می‌کنند. این ظروف دارای نقوش حیوانیِ ماه‌های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوشِ در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب‌اند. اما باستان‌شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد.
با همه‌ی اینها آنچه به عنوان شب یلدا رسمیت یافته، به حدود ۵۰۰ سال، قبل از میلاد برمیگردد. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است. تقویمی که برگرفته از گاه‌شماری بابلی‌ها و مصری‌هاست.
شب چله یا شب یلدا؟
شب چله در حقیقت همان شب یلداست، چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند.
ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آنها دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی‌ماه. چله‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روزِ بعد را چله کوچک می‌نامیدند.
چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می‌گویند؛ که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.
برای چه شب یلدا را جشن می گیریم؟
روایت‌ها و افسانه های مختلفی از علت برگزاری جشن شب یلدا وجود دارد. مثلا یکی از مشهورترین دلایلی که درباره جشن یلدا گفته می شود به شیوه زندگی و نگاه مردمان باستان به روز، نور و گرما در مقابل تاریکی و سرما برمی گردد. در دوران باستان، زندگی مردم بر پایه کشاورزی و دامپروری بود؛ و تاثیرات آب و هوا برایشان بسیار مهم محسوب می‌شد. آنها تاثیر نور و تاریکی و گرما و سرما را بر زندگی‌شان می‌دیدند. از تاثیراتی که می‌گرفتند، به این نتیجه رسیده بودند که نور، روز و خورشید، نماد آفریدگار و نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانه‌های اهریمن و پلیدی.
به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز را که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و نور بر تاریکی پیروز می‌شود.
افسانه دیگری که در مورد ریشه های جشن یلدا نقل می شود به آیین مهر یا میترائیسم برمی گردد که در ایران قبل از دین زرتشت رواج داشت. این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. میترا از ایزدان هند و ایرانی است. مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستند. این گونه که در شبی دراز و سرد، ایزد مهر در یک غار گود و کم ارتفاع ظهور می‌کند و خورشید را به ارمغان می‌آورد.
در روایتی دیگر، در این شب میترا به جهان بازمی‌گردد. او ساعات روز را طولانی می‌کند؛ در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود.
به هر روی شب یلدا یا شب چله، یکی از قدیمی‌ترین مناسبت های ایرانی است که مثل نوروز و چهارشنبه‌سوری، پیشینه ای قدیمی در ایران دارد و هر سال ایرانیان این شب را با مهمانی و دورهمی جشن می گیرند. هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود، اما در واقع اینطور نیست و این مناسبت همیشه بهانه ای برای جشن و شادی و دورهمی ایرانیان بوده است. شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد.
رسم و رسومات شب یلدا
البته آداب و رسوم شب یلدا در مناطق مختلف ایران تفاوت هایی دارد، اما مرسوم ترین و مقبول ترین آداب آن، دورهمی خانوادگی در کنار آتش و کرسی، قصه خوانی و شعر خوانی بزرگ ترهای خانواده با افسانه هایی از دیو و پریان، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی و فال حافظ است.
سفره و خوراکی های شب یلدا
سفره و خوراکی های شب یلدا در مناطق مختلف کشور بسته به آداب آن منطقه تفاوت هایی دارند، اما معمولا صرف خوراکی هایی به رنگ سرخ خورشید، عمومیت دارند. انار و هندوانه و … و به طور کلی میوه های پاییزی مثل پرتقال و انواع مرکبات، سیب، خرمالو، و حتی لبو و کدو تنبل می‌توانند جایی در سفره یلدا داشته باشند. برگه میوه هم جزو مواردی است که از قدیم که امکان نگهداری بسیاری از میوه ها را نداشتند، به صورت خشک شده آن را ذخیره و مصرف می کردند.
اگر برای شب یلدا دنبال ایده های خوب و مناسب می گردید می توانید دستور غذاهای خوشمزه و خوراکی های جذاب و ایده های مناسبی را در همین سایت پیدا کنید.
آجیل و تنقلات شب یلدا
آجیل شب چله نیز معمولا از جمله خوراکی هایی است که در مناطق و شهرها و روستاهای مختلف کشور در دورهمی های یلدایی مصرف می شود. از قدیم نخودچی و کشمش در بین آجیل شب یلدا وجود داشته. غیر از اینها گندم و نخود برشته، شاهدانه، تخمه هندوانه و کدو هم جز آجیل‌های شب یلدا بوده است.
ایده هایی برای شب یلدای مجازی در سال 99
امسال با شیوع ویروس منحوس کرونا، شاید مهم ترین اولویت همه ما، حفظ سلامتی خود و اطرافیان مان باشد تا بتوانیم خاطره خوبی از یلدای سال 99 داشته باشیم و آخرین یلدای قرن را به سلامت پشت سر بگذاریم.
امسال هم می توانیم مثل هر سال دورهمی داشته باشیم اما به صورت مجازی و از راه دور. می توانیم خوراکی هایمان را در همان جمع کوچک خانواده خودمان بخوریم و از دورهمی خانوادگی و مکالمه مجازی با سایر اعضای فامیل لذت ببریم. در ادامه چند ایده برای دورهمی مجازی را با هم مرور خواهیم کرد.
صله رحم مجازی
فضای مجازی همیشه هم مضر و بد نیست. اینجاست که تکنولوژی واقعا به کار می آید و مفید واقع می شود. می توانیم با ارسال پیام از طریق پیام رسان های فضای مجازی یا برقراری تماس ویدیویی، با فامیل و بزرگ ترهای خانواده دیدار تازه کنیم و انرژی بگیریم و خاطره خوبی از شب یلدای امسال بسازیم.
قصه خوانی مجازی
خیلی ساده می توانیم با پخش یک پادکست یا فایل صوتی قصه ای جذاب، سرگرمی خوبی برای خود و فرزندانمان فراهم کنیم. البته که از صدای گرم پدربزرگ ها و مادربزرگ ها یا تماس تصویری هم برای شنیدن قصه دیوان و پریان می توانیم استفاده نماییم.
شعر خوانی و مشاعره گروهی
شب یلدا شب حافظ و فردوسی است. شب شعر ناب ایرانی است. امسال می توانید با امکانات پیام رسان ها از اهالی شعر و ادب خانواده بخواهید که فامیل را در فضای مجازی به فیض برسانند و برای علاقه مندان فال حافظ بگیرند، یا با مشاعره، دور هم کمی معلومات ادبی تان را آزمایش کنید. اگر در اقوام کسی را می شناسید که اهل شاهنامه خوانی و هنر نقالی است که دیگر نور علی نور است!
بازی گروهی
یکی از خاطرات یلدا، بازی های گروهی است. از یه مرغ دارم… بگیرید تا بازی های مدرن تر و گیم بورد و ….، خیلی از این بازی ها را در پیام رسان ها به صورت گروهی می توانید انجام بدهید. واقعا هم فال است و هم تماشا.
در میانه این ایده ها خوراکی خوردن ها و لباس نو پوشیدن ها برای شب یلدا هم حتما می تواند جزو لاینفک این شب باشد. لازم نیست کار عجیب و غریبی کنید و هزینه های زیادی به جیبتان تحمیل کنید. با کمی خلاقیت خوراکی های خوش آب و رنگ و کم هزینه ای می توان تهیه کرد و با کمی انرژی مثبت می توان از دورهمی خانوادگی در دل فضای مجازی هم لذت برد. مهم فقط همین لذت و انرژی مثبت است، همین!
برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه ما بپیوندید:
نظرات کاربران
بااین پیشنهاد های خوب شما دیگه نظری نمی مونه،یلداتون مبارک،خانه ی ما ییها،انشالله سال دیگه بدون کرونا،شاد وسلامت باشین،بازم مسابقه ی خانه ما رو براحتی بسازین.
